3 Maja

Konstytucja uchwalona przez Sejm Czteroletni 3 maja 1791 roku pod tytułem „Ustawa Rządowa” przeszła do historii jako jedno z trzech wielkich dzieł konstytucyjnych XVIII wieku: razem z konstytucją amerykańską z 1787  i konstytucją rewolucyjnej Francji z września 1791 roku.

Jako ustawa zasadnicza Konstytucja 3 maja obowiązywała zaledwie piętnaście miesięcy, zapoczątkowała jedynie reformę ustroju i nigdy nie została w pełni wprowadzona w życie. Mimo to przeszła do historii jako najważniejsze wydarzenie w dziejach twórczego czynu patriotycznego Rzeczypospolitej.

Prace nad konstytucją państwa polskiego zostały przyspieszone wiosna 1791 roku. Ułożony tekst konstytucji był dziełem króla- Stanisława Augusta Poniatowskiego, Ignacego Potockiego – marszałka Sejmu oraz księdza Scypione Piattoliego, współpracownika Potockiego.

Już w nocy z 2 na 3 maja 1791 roku w pałacu radziwiłłowskim przy ul. Krakowskie Przedmieście w Warszawie – dzisiaj gmach Rady Ministrów – zebrali się wtajemniczeni w plan swoistego zamachu stanu członkowie Sejmu. Odczytano ostateczny tekst projektu ustawy.

Podczas obrad sejmu doszło do także do dramatycznej sceny. Otóż poseł Jan Suchorzewski, świadomy przygotowań do radykalnej decyzji w sprawach ustrojowych kraju, zerwał się do protestów. W swoim przemówieniu usiłował zakwestionować postępowanie Sejmu. Gdy jego argumenty nie zyskały ogólnej aprobaty, na salę obrad wyprowadził swojego syna, demonstrując determinację zabicia własnego dziecka na oczach Izby, aby tylko nie doszło do uchwalenia zmian w ustroju państwa polskiego. Z trudem okiełzano szaleńca – posła wyprowadzono z obrad sejmu, a syn wrócił do domu. Przystąpiono do odczytania projektu Ustawy Rządowej.

Dyskusja w Sejmie dnia 3 maja 1791 roku trwała ponad sześć godzin i jak wydawała się wielu obserwatorom była zbyt rozwlekła. Dopiero pod wieczór w sali podniosły się okrzyki: „Vivat król, vivat konstytucja”. W atmosferze ogromnego uniesienia patriotycznego Stanisław August Poniatowski złożył przysięgę na Konstytucję. Ogół sejmujących pospieszył z Zamku do pobliskiej Katedry św. Jana, gdzie zakończyły się uroczystości polityczne związane ze zmianą ustroju Rzeczypospolitej.

Faktem jest, że nad Ustawą Rządową nie przeprowadzono formalnego głosowania. Zdecydował ogólny nastrój dnia, entuzjazm sali sejmowej i wielotysięcznych tłumów zgromadzonych na ulicach Warszawy. Konstytucja 3 Maja zyskała spontaniczne poparcie ogromnej większości szlachty i mieszczaństwa Rzeczypospolitej.
W niektórych okolicach chłopstwo uważało ten akt nawet za uwalniający od poddaństwa i obowiązku pańszczyzny,  co spowodowało latem 1791 roku niepokoje społeczne.

Ostatecznie akt 3 maja oblatowano, tj. zarejestrowano w aktach grodu warszawskiego dopiero dnia 5 maja 1791 roku. Dzień ten jednak pozostał wszelako w pamięci narodu jako Konstytucja 3 Maja.

Konstytucja 3 Maja: 

• była próbą uzdrowienia państwa polskiego
• kończyła okres Rzeczypospolitej szlacheckiej, a rozpoczynała okres Rzeczypospolitej oświeconej
• uchwalona samodzielnie przez Polaków, bez ingerencji w nasze sprawy z zewnątrz, była próbą zerwania więzów zależności od obcych mocarstw
• uchwalenie Konstytucji 3 Maja otwiera w Rzeczypospolitej okres monarchii konstytucyjnej
• zabezpieczała możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju
• włączenie mieszczan do szycia politycznego kraju było krokiem do utworzenia modelu państwa nowożytnego
• zniosła liberum veto, konfederacje, wolne elekcje i instrukcje poselskie
• wprowadziła wolność wyznania, jednak religia panującą pozostawał katolicyzm
• ustrój polityczny zgodnie z zasadą „władza społeczności początek swój bierze z woli narodu” opierał się na zasadzie trójczłonowego podziału władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Ustawa Rządowa z 3 Maja 1791 roku składała się  z preambuły i XI rozdziałów: 

„W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego, Stanisław August z bożej łaski i woli narodu Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski, Czernichowski wraz z Stanami Skonfederowanymi w liczbie podwójnej naród polski reprezentującymi dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą konstytucję uchwalamy”: 

Artykuł I – Religia panująca.

Artykuł II – Szlachta ziemianie.

Artykuł III – Miasta i mieszczanie.

Artykuł IV – Chłopi włościanie.

Artykuł V – Rząd czyli oznaczenie władz publicznych.

Artykuł VI – Sejm czyli władza prawodawcza.

Artykuł VII – Król, władza wykonawcza.

Artykuł VIII – Władza sądownicza.

Artykuł IX – Regencja.

Artykuł X – Edukacja dzieci królewskich.

Artykuł XI – Siła zbrojna narodowa

W czasie obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia konstytucji 3 maja 1791 r. wokół Warszawy skoncentrowano wiele jednostek wojskowych, których zabrakło w krytycznym momencie ataku rosyjskiego w 1792r.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. rocznica Konstytucji 3 maja została uznana za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919r. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946 roku, kiedy w wielu miastach doszło do demonstracji studenckich. Od tego czasu władze komunistyczne zaprzestały i zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania były często tłumione przez milicję.

Święto to zostało oficjalnie zniesione ustawą z 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy. Dopiero w roku 1981 ponownie władze świętowały to historyczne wydarzenie- świadczą o tym gazety codzienne z tego czasu:” Trybuna Ludu”, ” Głos Robotniczy”. Tym samym w roku 1981 pierwszy raz po wojnie – co zaznacza „Głos Robotniczy” z 1981r.- świętowano rocznicę Uchwały Majowej. Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990r. (a weszła w życie 28 kwietnia). Pierwsze uroczyste obchody święta 3 maja w Warszawie na Placu Zamkowym w 1990 odbyły się w obecności Wojciecha Jaruzelskiego.

Karolina Kowalczyk, nauczyciel historii 
Beata Marut – Nojmiler, nauczyciel języka polskiego